Czym jest stres każdy wie, ale dla porządku przytoczę najczęstsze definicje, gdyż pozwalają one zrozumieć kilka rzeczy. Jeśli chcesz pominąć część tę teoretyczną, przejdź od razu do sedna, klikając tutaj.
CZĘSĆ TEORETYCZNA
DEFINICJA
Stres definiowany jest jako dynamiczna relacja adaptacyjna pomiędzy możliwościami jednostki, a wymogami sytuacji (stresorem; bodźcem awersyjnym). Charakterystyczny jest dla niej braki równowagi psychicznej i fizycznej. Zamiennie mówi się o napięciu psychicznym.
Medyczna definicja mówi, że stres to zaburzenie homeostazy, wywołane czynnikami fizycznymi lub psychologicznymi .
STRES – ZJAWISKO WIELOCZYNNIKOWE
Czynnikami powodującymi stres mogą być czynniki:
-umysłowe,
– fizjologiczne,
-anatomiczne lub
-fizyczne.
Oznacza to, że zarówno nasze myśli jak i kondycja ciała może wywoływać w nas stres.
Ale, jak zauważył twórca pojęcia Seyle, jest to związek dwustronny. Stres jako zaburzenie homeostazy może bowiem indukować wiele chorób somatycznych[1].
RÓŻNE PUNKTY WIDZENIA NA STRES
O stresie mówi się w 3 różnych aspektach:
- W znaczeniu bodzica wywołującego napięcie i silne emocje (zamiennie używa się słowa stresor)
- Stres jako reakcja psychiczna lub fizjologiczna- w odpowiedzi na czynnik stresujący, czyli stresor
- Rozumiany jako przewlekły proces interakcji osoby z otoczeniem i obecnymi w nim czynnikami [2].
W związku z tak różnym pojmowaniem, powstawały różne koncepcje dotyczące stresu. Zrozumienie wpływu stresu na kształtowanie nawyków żywieniowych nie wymaga ich przytoczenia, jednak jeśli chcesz przeczytać więcej na ich temat, pod artykułem znajdziesz linki do artykułów.
TRZY REAKCJE NA STRES
To co jest istotne z naszego punktu widzenia, to sposoby, w jaki reagujemy na pojawienie się stresu. Tymczasem wyróżnia się aż trzy rodzaje zachowań i i wynikających z nich rodzajów stresu:
Długotrwały stres lub stres o silnym natężeniu zwiększa ryzyko chorób, w tym otyłości. Thomas Holmes oraz Richard Rahe w 1967r. opracowali kwestionariusz zdarzeń stresowych. Pokazuje on 43 zdarzenia życiowe, które najbardziej obciążają zdolność adaptacyjną. Każdemu z tych zdarzeniu nadano punkty od 0 do 100- tym więcej, im bardziej stresujące zdarzenie. Dlatego po przeanalizowaniu kwestionariusza i policzeniu uzyskanych punktów, można poznać ryzyko zapadnięcia na poważne choroby. Zapoznaj się z kwestionariuszem i sprawdź swoje ryzyko[3].
KONCEPCJA FIZJOLOGICZNA ZALEŻNOŚCI TYCIA OD STRESU
Mówi o tym, jakie zachowania żywieniowe podejmujemy w odpowiedzi na stres.
Krótkotrwały zwykle prowadzi do ograniczenia jedzenia, gdyż pobudzana jest oś układ współczulny –rdzeń nadnerczy. Aktywuje to reakcję walki lub ucieczki. Wytwarzana jest kortykoliberyna hamująca apetyt. Dodatkowo w pierwszych sekundach działania stresora pobudza on nadnercza do wydzielania adrenaliny i noradrenaliny. Krew odpływa do mięśni kosztem układów taki jak pokarmowy- stąd zatrzymanie przyjmowania pokarmów[4].
STRES PRZEWLEKŁY W KONCEPCJI FIZJOLOGICZNEJ
Przewlekły najczęściej prowadzi do hiperaktywacji układu pokarmowego poprzez oś podwzgórze – przysadka – kory nadnerczy (HPA), co może skutkować nadmiernym przyjmowaniem pokarmu. Najpierw hamująca apetyt kortykoliberyna pobudza wydzielanie glikokortykoidów, głównie korytyzolu. Następnie kortyzol, jak inne glikokortykoidy, pobudza apetyt (sprzężenie zwrotne). Ostatecznie początkowo hamująca kortykoliberyna, po czasie przedłużającego się stresu prowadzi do pobudzania apetytu. W tkance trzewnej szczególnie licznie występują receptory glukokortyzolowe, stąd produkcja kortyzolu prowadzi do lokalizacji tkanki tłuszczowej na brzuchu(otyłość brzuszna). [ 5]. Tak więc, jak udowodniono w retrospektywym case study z udziałem 35 kobiet, ścisłą zależność wystąpienia stresującego zdarzenia z rozwojem otyłości [6].
MECHANIZM DZIAŁANIA KORTYZOLU
Dzieje się tak, gdyż glukokortykoidy mają bezpośredni wpływ na metabolizm tkanki tłuszczowej, podział energii i aktywność insuliny. W szczególności zmniejszają wrażliwość na lipazy; zwiększają lipolizę, sprzyjają różnicowaniu preadipocytów, stymulują substraty do glukoneogenezy. Kierują wolne kwasy tłuszczowe do tkantki tłuszczowej trzewnej i hamują wychwyt glukozy przez tkanki obwodowe [7]. Dodatkowo wysoki poziom kortyzolu sprzyja też nieprawidłowym zachowaniom odżywczym, min. czynnościom komulsywnym (należy do nich objadanie się).
INNE ZMIANY HORMONALNE POD WPŁYWEM STRESU MODYFIKUJĄCE MASĘ CIAŁA
Stres prowadzi do wyższych odpowiedzi insulinowych stymulowanych glukozą, wyższych stężeń testosteronu (wolnego i całkowitego) i niższych stężeń SHBG.Co więcej zaobserwowano
wyższe wartości ciśnienia tętniczego krwi pod wpłwem stresu, jednak nie wiadomo czy ma to znaczenie w procesie tycia[8].
KONCEPCJA PSYCHOLOGICZNA
Ponieważ stres oddziałuje na samopoczucie, może prowadzić do rekompensowania emocji poprzez jedzenie. Słodkie pokarmy prowadzą do wydzielania serotoniny, redukując napięcie psychowegetatywne- dając krótkotrwałe poczucie szczęścia. Odwraca uwagę od problemu i rekompensuje złe emocje. Zauważono, że zajadanie problemów jest bardziej charakterystyczne dla osób o niewłaściwym stosunku do odżywiania lub z zaburzeniami odżywiania. Osoby nie skupiające się na co dzień na diecie i restrykcjach, częściej reagują niejedzeniem [4,9].
Jak wobec tego minimalizować stres i przeciwciałać jego skutkom? Dowiesz się tego z drugiej, praktycznej części artykułu. Zapraszam do lektury!
Im czlowiek się mocniej stresuje tym bardziej popada w nawyki lub odreagowania które często są nawykami jak palenie .picie itp…
U mnie to problem z tyciem
Niestety stres to nasz cień z którym się boryka niestety każdy człowiek!